Początki Senatu - Skład senatu

Król Aleksander w sejmie - fragment (ze zbiorów dokumenów pergaminowych AGAD, sygn. 5632)

W skład rady królewskiej wchodzili możnowładcy z terenów Królestwa Polskiego, dzięki czemu władca miał kontakt z najbardziej wpływowymi osobistościami i kontrolę nad tym, co się dzieje w całym kraju. Byli to najwyżsi dostojnicy państwa, a zarazem najbliżsi współpracownicy króla - kanclerz, podkanclerzy, marszałek dworu i podskarbi, dygnitarze ziemscy - wojewodowie i kasztelanowie, a także najwyżsi duchowni katoliccy - arcybiskup gnieźnieński i lwowski oraz wszyscy biskupi. O tym, kto był zapraszany na spotkania rady, decydował sam król. Mógł wyłączyć z obrad jakiegoś dostojnika, albo zaproponować uczestnictwo innej osobie. W tych bowiem czasach skład rady królewskiej nie był jeszcze stały.

W momencie, kiedy rada weszła w skład senatu, na takie niejasności nie można już było sobie pozwolić. Ustalono (ostatecznie za panowania Zygmunta Starego), kto ma zasiadać w senacie, określając także hierarchię poszczególnych jego członków. I tak senatorami byli - arcybiskupi, biskupi, wojewodowie, kasztelanowie i urzędnicy centralni. Na czele hierarchii stał prymas - arcybiskup gnieźnieński, zaś najbardziej liczącym się senatorem świeckim był kasztelan krakowski. Członków senatu mianował król. Wszyscy pełnili swoje funkcje dożywotnio.
Z czasem, kiedy terytorium Królestwa Polskiego powiększało się o przyłączane ziemie, senat rozszerzał się o urzędników z nowych województw. Przed rokiem 1569 izbę wyższą tworzyło około 90 osób.